W przygotowaniu.
Krótka prezentacja wyjaśnionych w słowniku pojęć na literę t:
Na pewnym tondzie[11], wśród kilku obrazów reprezentujących znakomite dzieła malarstwa tablicowego[1], artystów bez wątpienia obdarzonych talentem[2], dobrze widać wykonaną temperą[6] manierę tenebrosa[7] — o wyraźnym tonie[10] dramatycznym, choć niepozbawionym subtelności. Nie sposób zobaczyć tkaniny[9] pomiędzy deską a zaprawą, choć z pewnością tam jest. Nie przesłania jej ani tektura[4], ani nawet tematyka[5] tych dzieł, które — choć różne — zdradzają wspólną technikę malarską[3], opartą na precyzji i warstwowości. „Czy tam pachnie terpentyną[8]? Tam nie, po to doznanie trzeba się wybrać do sali obok. A potem zachęcam, żeby zobaczyć też w sąsiednim budynku triennale[12] małych form malarskich. Gdzie są tryptyki[13]? Ależ to absurd, chcieć zobaczyć tu jeszcze tryptyki. Rzeźby trzciny[14], czy już są gdzieś do obejrzenia? Aaa, już wiem, czego dotyczy to pytanie! Chodzi o Jezuska Palmowego. Będziemy rzeźbić za jakiś czas, na razie szukamy proporcji”.
1. Tablicowe malarstwo
— Forma malarstwa wykonywana na drewnianym podobraziu, najczęściej przy użyciu tempery, rzadziej farb olejnych. Rozkwitło w średniowieczu i wczesnym renesansie, głównie w kontekście sztuki sakralnej — jako obrazy o tematyce religijnej, przeznaczone do ołtarzy, kaplic i prywatnych modlitewników. Charakteryzuje się warstwową techniką, obecnością złoconego lub srebrzonego tła, symboliką oraz brakiem perspektywy w początkowych fazach rozwoju. Malarstwo tablicowe poprzedzało rozwój malarstwa sztalugowego i stanowiło fundament europejskiej tradycji kreowania obrazu.
2. Talent
— Wrodzona lub wcześnie ujawniona predyspozycja do wykonywania określonych działań na wysokim poziomie, często połączona z wrażliwością, intuicją i łatwością uczenia się w danej dziedzinie. Talent nie jest gwarancją mistrzostwa — to potencjał, który wymaga pielęgnacji, pracy i świadomego rozwoju. W sztukach plastycznych talent może przejawiać się jako: zmysł kompozycyjny — naturalne wyczucie formy i proporcji, wrażliwość kolorystyczna — intuicyjne rozumienie barw i ich relacji, gest twórczy — swoboda i wyrazistość w działaniu, zdolność obserwacji — umiejętność dostrzegania niuansów, które umykają innym. Talent bywa mylony z efektem ćwiczeń, ale jego istotą jest wewnętrzna gotowość — jakby coś w człowieku już znało język sztuki, zanim nauczy się go mówić. Nie każdy talent jest spektakularny; niektóre są ciche, głębokie, ukryte, ujawniają się dopiero w sprzyjających warunkach.
3. Technika w malarstwie
— Zespół dostępnych narzędzi, materiałów i sposobów ich użycia, który umożliwia powstanie dzieła malarskiego. Technika obejmuje wybór farb, podłoża, spoiw, narzędzi oraz sposób nakładania kolejnych warstw. Przez wieki była wypracowywana przez mistrzów warsztatu, takich jak Mnich Teofil czy Cennino Cennini, i przekazywana uczniom jako wiedza strzeżona, często traktowana jako tajemnica zawodowa. Technika nie jest tylko rzemiosłem — to język malarza, który wpływa na formę, fakturę, trwałość i wyraz dzieła.
4. Tektura
— Gruby, sztywny materiał papierowy, powstający z kilku warstw masy celulozowej lub makulatury. W sztukach plastycznych wykorzystywana jako podłoże pomocnicze, materiał konstrukcyjny lub element kompozycyjny — łatwa do cięcia, klejenia, malowania. W malarstwie może pełnić funkcję tymczasowego podobrazia, zwłaszcza w pracach studyjnych, szkicowych lub eksperymentalnych. Tektura bywa także stosowana jako warstwa oddzielająca w konserwacji dzieł sztuki lub jako element oprawy.
5. Temat (obraz)
— Zasadniczy motyw przedstawienia w dziele malarskim — to, co obraz ukazuje jako swoją treść. Tematem może być scena religijna, mitologiczna, historyczna, rodzajowa, portret, pejzaż, martwa natura lub abstrakcja. W sztuce figuratywnej temat bywa rozpoznawalny wizualnie; w sztuce współczesnej może być ukryty, symboliczny lub konceptualny. Temat obrazu nie zawsze pokrywa się z jego tytułem — bywa też wyrażony poprzez kompozycję, kolor, gest i napięcie form.
6. Tempera
— spoiwo malarskie, w którym występują dwie nierozpuszczalne w sobie ciecze — woda i olej. Niewielkie cząsteczki obu składników tworzą rodzaj emulsji. W zależności od proporcji jednej cieczy do drugiej mamy do czynienia z temperą chudą lub tłustą. Naturalne tempery to mleko i żółtko. Tempera to także określenie obrazu wykonanego tą techniką (przy użyciu spoiwa temperowego).
7. Tenebryzm
— Tenebryzm — sposób budowania kompozycji malarskiej poprzez zastosowanie ciemnej, głęboko nasyconej tonacji barwnej oraz punktowego, dramatycznego źródła światła, które wydobywa formy z mroku i podkreśla skrajny modelunek światłocieniowy. Styl ten jest charakterystyczny dla malarstwa północnowłoskiego (maniera tenebrosa) pod koniec XVI wieku oraz dla baroku XVII wieku, zwłaszcza w twórczości Caravaggia i Rembrandta.
8. Terpentyna
— Naturalny rozcieńczalnik pozyskiwany z żywicy drzew iglastych, najczęściej sosnowych. W malarstwie olejnym stosowana do rozcieńczania farb, czyszczenia pędzli oraz usuwania warstw werniksu. Jej działanie pozwala na uzyskanie cieńszych warstw farby, przyspiesza schnięcie i wpływa na przezroczystość laserunków. Terpentyna ma charakterystyczny, żywiczny zapach i była przez wieki podstawowym medium warsztatowym w pracowniach malarskich. Ze względu na swoje właściwości chemiczne, terpentyna jest łatwopalna i szkodliwa dla zdrowia — może powodować podrażnienia skóry, oczu i dróg oddechowych. Dlatego zaleca się stosowanie jej w dobrze wentylowanych pomieszczeniach, a w miarę możliwości — zastępowanie bezpieczniejszymi zamiennikami, takimi jak white spirit (bezzapachowy rozcieńczalnik syntetyczny) lub nietoksyczne farby akrylowe, które nie wymagają użycia rozpuszczalników.
9. Tkanina w malarstwie
— Materiał ten wykorzystywany jest w malarstwie w dwóch zasadniczych funkcjach: jako podobrazie oraz jako element kompozycyjny. W pierwszym znaczeniu tkanina — najczęściej szare płótno lniane — służy jako nośnik warstwy malarskiej. Przed użyciem jest dekatyzowana, suszona, prasowana, a następnie naciągana na krosna malarskie. W technice tradycyjnej, zwłaszcza przed upowszechnieniem płóciennych podobrazi, tkaninę naklejano na deskę pokrytą klejem, tworząc warstwę izolacyjną pod zaprawę. Tak przygotowane podłoże było podstawą malarstwa tablicowego. W drugim znaczeniu tkanina pojawia się jako draperia — rekwizyt w kompozycjach studyjnych, często pełniący funkcję estetyczną, kompozycyjną lub narracyjną. Fałdy materiału podkreślają światłocień, budują przestrzeń, dodają dramatyzmu lub miękkości. W malarstwie klasycznym draperia bywała nośnikiem emocji, stylu epoki, a nawet alegorii.
10. Ton (w malarstwie)
— Stopień jasności lub ciemności koloru, niezależnie od jego barwy. Ton decyduje o tym, jak kolor zachowuje się w kompozycji — czy przyciąga uwagę, czy buduje głębię, czy pozostaje w tle. W malarstwie ton jest podstawowym narzędziem modelowania formy, tworzenia kontrastu i budowania nastroju. W praktyce artystycznej ton: pozwala określić relacje światła i cienia, wpływa na czytelność kompozycji, może być używany do tworzenia dramatyzmu lub harmonii, bywa analizowany w wersji czarno-białej, by ocenić strukturę obrazu niezależnie od koloru. Ton nie jest tym samym co kolor — to jego wartość na skali od bieli do czerni. Dwa różne kolory mogą mieć ten sam ton, jeśli są równie jasne lub ciemne.
11. Tondo
— obraz lub płaskorzeźba wykonana na podobraziu w kształcie koła.
12. Triennale
– Wydarzenie artystyczne odbywające się cyklicznie co trzy lata, najczęściej w formie wystawy sztuki współczesnej o charakterze krajowym lub międzynarodowym. Termin pochodzi z języka włoskiego (triennale – „trzyletni”) i bywa stosowany analogicznie do biennale (co dwa lata) czy quadrennale (co cztery lata). Triennale prezentuje aktualne tendencje w sztuce, często w ramach wybranego tematu lub dyscypliny (np. grafika, rysunek, tkanina unikatowa).
13. Tryptyk
– Forma dzieła sztuki składająca się z trzech powiązanych części — jednej centralnej i dwóch bocznych. W tradycji europejskiej tryptyk był najczęściej nastawą ołtarzową, gdzie skrzydła boczne były ruchome, osadzone na zawiasach, umożliwiając zamknięcie kompozycji i ukrycie części środkowej. Tego typu konstrukcja była szczególnie popularna w sztuce gotyckiej i renesansowej, zwłaszcza w malarstwie flamandzkim i włoskim. W sztuce współczesnej tryptyk oznacza kompozycję trójdzielną, w której trzy obrazy — choć mogą funkcjonować osobno — tworzą spójną narrację wizualną lub formalną. Tryptyk może być malowany na płótnie, desce, papierze, a także występować w formie rzeźbiarskiej czy fotograficznej.
14. Trzcina (wyjaśnienie pojęcia zredagowane przez Copilota od Microsoft na podstawie mojej notatki, nietypowe dla tego słownika)
– Roślina o pustym wnętrzu i giętkiej strukturze, wykorzystywana w sztuce ludowej jako materiał rzeźbiarski, element dekoracyjny lub symboliczny rekwizyt. W kontekście malarstwa i rzeźby trzcina może pełnić funkcję narzędzia (np. jako pióro do tuszu), ale przede wszystkim bywa nośnikiem znaczeń religijnych i kulturowych. W tradycji wielkanocnej, szczególnie w Polsce, trzcina pojawia się jako atrybut Jezuska Palmowego — figurki noszonej w procesjach Niedzieli Męki Pańskiej. Dawniej żywa część obrzędu, dziś często eksponowana w muzeach jako temat artystyczny. Trzcina, jako symbol okrucieństwa, pokory i przemijania, staje się pretekstem do refleksji nad ewolucją tematów w sztuce — od sakralnych gestów po muzealną dokumentację. Tworząc wystawę rzeźbionych trzcin, można przypomnieć o pięknie ludowej tradycji, nie przekraczając granic wrażliwości religijnej. Sztuka nie musi prowokować — może przywracać pamięć, zadawać pytania, budować mosty między tym, co było żywe, a tym, co zostało zatrzymane w czasie.